kolos, kolossaal, kolossus; reusachtig menselijk lichaam; een zaak van zeer grote afmetingen
Kolos is al een oud woord. Men veronderstelt dat het een voor-Grieks, Westaziatisch woord is dat ‘beeld’ of ‘beeldje’ betekende. Het kwam als kolossos in het Grieks terecht en vervolgens als colossus in het Latijn. De betekenis die wij nu aan dit woord toekennen houdt echter direct verband met de Kolossos van Rhodos, een 33 meter hoog standbeeld dat tussen 304 en 292 v.Chr. werd gebouwd door de Griekse beeldhouwer Chares van Lindos. Al in de oudheid werd het tot de zeven wereldwonderen gerekend.
Over het standbeeld is weinig met zekerheid bekend. Bij de oude schrijvers wordt het zestien keer genoemd. De voornaamste bronnen zijn Strabo, Plinius de Oudere en Philo van Byzantium. Vanaf de 15de eeuw hebben velen zich over het standbeeld uitgelaten. De opvattingen van al deze schrijvers zijn geanalyseerd door de Franse oudheidkundige A. Gabriel, die er in 1932 een gezaghebbend artikel over schreef. Samen met latere literatuur wordt dit artikel door Reynold Higgins samengevat in The Seven Wonders of the World (Londen 1988).
De Kolossos van Rhodos werd in de buurt van de haven opgericht uit dankbaarheid voor de bevrijding van een langdurig beleg door Demetrius Poliorcetes in 305 v.Chr. Demetrius liet al zijn oorlogstuig achter en uit de opbrengst daarvan werd het beeld bekostigd.
Volgens Plinius werkte men twaalf jaar aan het standbeeld. Het werd opgetrokken uit brons en ijzer en was gevuld met stenen. Het stelde Helios voor, de beschermgod van Rhodos. Volgens de Griekse werktuigbouwkundige Philo van Byzantium werd het vanaf de voeten opgebouwd. Het beeld werd omgeven met een enorme berg aarde, waarna het volgende deel erop werd gegoten.
Hoe het beeld er precies uit heeft gezien is niet bekend. De Italiaanse pelgrim De Martoni, die Rhodos in 1394 -1395 bezocht, verkondigde als eerste dat het beeld volgens de overlevering wijdbeens over de haven van Rhodos had gestaan. In die pose is de Kolossos talloze malen afgebeeld, in de 16de eeuw door onder anderen Maerten van Heemskerck.
De Franse historicus Gabriel toonde echter aan dat de benen van het standbeeld in dat geval 400 meter uit elkaar moeten hebben gestaan. Volgens hem stond het beeld gewoon rechtop, met een speer naast zich en een fakkel in de geheven rechterhand. Het hoofd van Helios - de zonnegod - zou zijn omgeven door zonnestralen.
De Kolossos van Rhodos was het grootste standbeeld van zijn tijd. Het was waarschijnlijk geïnspireerd door de enorme Egyptische beeldhouwwerken, die door Herodotus (ca. 485 - ca. 425 v.Chr.) voor het eerst werden aangeduid als kolossen. Op zijn beurt liet de Franse beeldhouwer Frédéric Auguste Bartholdi zich door de Kolossos van Rhodos inspireren toen hij in 1885 uit brons het 46 meter hoge Amerikaanse vrijheidsbeeld maakte. Na een jaar of zestig te hebben gestaan, viel de Kolossos van Rhodos in 224 v.Chr. ten prooi aan een aardbeving. Volgens Strabo brak hij ter hoogte van de knieën af. Ptolemeus III van Egypte bood onmiddellijk aan hem te laten herstellen, maar volgens de Rhodiërs was dit hun door het orakel van Delphi verboden. Het beeld bleef bijna 900 jaar liggen totdat Rhodos in 654 n.Chr. door Arabieren werd geplunderd. Volgens de overlevering hadden zij 900 kamelen nodig om de brokstukken van de Kolossos te vervoeren.
In het Frans is het woord kolos voor het eerst geboekstaafd in 1495, in het Engels in 1561, in het Duits in 1583 en in het Nederlands in 1597. De afleiding kolossaal is aan het Frans (colossal) ontleend en duikt pas in de 19de eeuw in het Nederlands op; na de Tweede Wereldoorlog was dit een tijdlang een modewoord. In juli 1987 meldde het Griekse ministerie van koopvaardij vol trots dat duikers uit de haven van Rhodos naar alle waarschijnlijkheid de vuist van de Kolossos hadden opgevist: een ruig brok steen met drie gebroken vingers. Het standbeeld was ‘langs telepathische weg’ gelokaliseerd door Anna Dankbaar, een medium van Nederlandse afkomst uit Australië. Twee dagen later bleken de sporen in de steen te zijn veroorzaakt door een baggerwerktuig.